Pages

Saturday 17 May 2014

MI MAKSAK UPA SIAMLIANA CHANCHIN I LA HRIAT NGAI LOH TUR CHU :

Ka pianna leh ka seilenna hmun, Behliangchhip (Zampui, Tripura) atanga KM 6 vel leka hla, Tripura-a kum 1911-a Kristianna pu luttu, Raja Hrangvunga Sailo-a’n Kristiante chenna atana a din, Tlangsang khua khu khaw lian lo tak ni mah se, Reng rama Kristianna nen erawh thuk takin an inzawm tlat a ni. Pu H.K. Dohnuna te, Pastor Zabiaka te, Tirhkoh Liangkhaia te, Saptlangvala (Watkin Roberts) te, Kâm Zaithiami (Sakhan Kami) te leh Zosapthara (Edwin Rowlands) te thlamuang leh ngampa taka tual an len ho tawhna hmun a nih vang hrim hrim pawh hian, Zofate thinlunga reh thei tawh lo tur ‘KHUA’ a ni. He khua hi tuna a chanchin kan sawi tur, hla phuah thiam hmingthang Upa Siamliana’n a hun tam zawk a hmanna khua chu a ni.


A tawi thei ang berin ka sawi dawn a, a chanchin kimchang aiin mi danglam leh maksak a nihna zawkah ka kawlawm tui ka seng hnem zawk dawn a ni. Siamliana hi kum 1894 khan Nalzawl (Mizoram)-ah a piang a; kum 4 mi lek a nih laiin a pa, Kairuma Theipuisum lal chuan a boralsa hlauh mai a. Tin, khuarel chuan hei mai hi duhtawk lovin 1902 khan Siamliana nu chu hmuh phak loh ramah a transfar-sak leh ta a. Fahrah Siamliana chu a u Thantluangi enkawlna hnuaiah a sei len a lo ngaih phah ta a ni.


Vanduaina chuan a mi mante chu a thlah mai ngawt lo. Siamliana chu ruhseh natnain a man a, piangsual lek lek khawpin a natna chuan a nghaisa a. Mahse, Siamliana nunkhaw relsaktu chuan danglam bikna amahah a la dah fan a. A thiante nena an inkhualtelem nikhuate hian a ‘Bawlpu/Puithiam’ lemah lo chuan a chang duh ngai lo. A tlangval hnuin Siamliana chu Rengpui ram (Tripura)-ah a pem thla a,  a pem thlak chhan hi a nula hmangaih em em, Thangi te chhung Sailo lal Dokhuma khua, Behliangchhip-a an pem thlak vang a ni. Mahse, Siamliana erawh rim nawm tawkna leka hla, Tlangsang khuaah a u Thantluangi belin a awm ve ta thung a ni.

Kum 1918-ah Pathiana piantharna changin, a nun pumpui chu Pathian tan a hlan a. Rimawi lamah a tui a, khuang vuak a thiamin a khuang vuakah chuan zai pawh a tla tha thei hle a ni. Siamliana hi Kohhrana khuang lalut hmasa ber pawl a ni a, pastor leh Kohhran upa ten nasa taka 'khuang' an dodal lai pawh khan, ani chuan khuang chu Pathian fakna atana tih a nih chuan a thianghlim lohna a hmuh bik loh thu a sawi than thin.

Kum 1921 October thla khan fianrial tawngtaina hun hmang turin dai pawnah a kal a. He fianrial hnun a hman atang chiah hian a rilru chu khawih danglamin a awm ta a, tap zawih zawihin Pathian nen an inpawl a, a lung hi a leng ngawih ngawih mai a ni. Hemi ni atang hian amaha tlat fal a ching tan ta a, a nupui-fanaute pawh a ngaihtuah chang meuh thin lo. Hetianga ni thum ni li dawn a’n awm bo tawh hi chuan a thluk nen thlap, zir theih turin hla thar a rawn nei haw tawh thin a ni. A chanchin ziaktu Pu Zairemthanga phei chuan, a hla thlukte hi a chang chuan khum hnuaiah te, rap chungah te, pawnthuah hnuaiah te a zawng thin niin a sawi. A hla thu mai bakah a thluk thleng hian van lam atanga a dawn an ni thin a ni.

‘Ani chu an hnenah a awm a...’ , ‘Ral a lian e khawvelah hian...’ , ‘Van Hmun ropui pelin...’ tihte leh Mizo lengkhawm hla lar tak tak siamtu, Upa Siamliana hi mi danglam leh maksak tak a ni a, mi thenkhat phei chuan ‘Zawlnei’ emaw ‘thla’ nei hialin an sawi thin a ni. A thih nia khaw awm dan tur a sawi lawk mai bakah thil dang tam tak pawh a hrilh lawkin a hre lawk thin a ni.

Kum 1927 khan Upa Siamliana chu na takin a dam lova, thenawm khawvengte pawhin a damchhuah an ring ngam ta meuh lo a ni. That lam aiin chhiat lam a pan zel a, a hnuk a chah hma lawk chuan rawn tawng chhuakin : “Angel min hriattir dan chuan I thih hunah chuan I chettlatna khua leh a chheh vel ka tithim ang, tiin min hrilh e,” a rawn ti chhuak hlawl mai a. Mah se, tuman an uksak-sak lo. Ni theiah pawh an ngai lo. Hemi tum hian Pathian khawngaihna avangin a dam chhuak leh hram a, mah se a hriselna erawhin chuai lam a pan zel a. Kum 1962, May ni 16 a lo her chhuah chuan Upa Siamliana chuan a khual zinna lei ram chu ‘mangtha’ tia thlah chungin ‘ram hlun’-ah chuan duhsak chibaina nen lawm luhin a lo awm ta a ni.

A thih ni chawhnu dar khat velah chuan Zampui tlang chhim lam atanga chum dum (khawdur lo let but but maiin Zampui tlang a rawn thlen chuan, a tai darh ta chiam mai a. Tun hma lama Siamliana lo chettlatna chin huam chiah zel chu chum dum chuan a rawn tuam ta a, khua a thim tam up mai a. Ar an lawi a, khawnvar chhit ngai hial khawpin khua chu a thim ta a ni. A tuka khaw thimin a huap chin an hriat chuan, Phuldungsei (Zampui tlang chhim lama khaw tawp ber) atanga Behliangchhip(Phuldungsei-> Sabual -> Tlangsang -> Bangla Zion -> Behliangchhip . . . . .) chin chauh Zampui tlang dung chu khaw thim chuan a lo tuam hi a ni a. Chhak lamah chuan Kawrthah leh Vaisam (Mizoram) a han thim leh daih a. Chu tah zet chuan Siamliana thusawi kha an hrechhuak leh ta a, “Ka thih ni chuan Angelte’n khua an tithim dawn,” a tih kha maw le, an ti hlawm a. Upa Siamliana chuan kum 1927 khan May 1962-a a thih huna khaw awm dan tur chu a lo sawi lawk daih tawh a ni.

Upa Siamliana  hian danglam bikna riau a nei a, heng a mak danglam biknate hi tawi te tein a hnuaih hian ka rawn tarlang a nge :

1. Kum 1922-a khaw kheng tur chu a hre lawk a, June thla chawhnu lamah buh a to thei chauh ang, a tih chu a dik chiah a ni.

2. Zaikhawmnaah khuang a chan a, za taka a nuih chiam tawh hi chuan an tlaivar nge nge thin.

3. A zin chhuah chang hian in lama a chhungte awm dan hriat theihna a nei tlat thin. A chhungte chawhmehte lamin a hre thei vek a ni.

4. A zin hlana a chhungte’n thenawmte chawhmeh tha an dawnte leh petute a hre thei zel.

5. Mikhual an neih turte leh an neih zah turte pawh a hre lawk vek thin.

6. A zin reng rengin a thlen inte chawhmeh tur, an leika a rah rual chiahin a hre thei thin.

7. A lung a rawn len viau emaw, mawh tur awm si lova a pum chhung lam a rawn tawt deuh ul emaw chuan hla a phuah dawn a lo ni thin.

8. A naupan laiin a mumangah an unauzain ‘Rawkuai’ an lo phun a, ama rawkuai phun chu a lo sang ber a, chumi atang chuan an unau zingah a dam rei ber dawn tih a hria a ni.


Bibliography :

Chuaungo, Zairemthanga. Upa Siamliana Chenkual Leh A Hlate. Kawtethawveng, Mizoram : Z. Sangkhuma, 1994

Thangvunga, R. Siamliana Leh A Hlate. Mizo Hla leh A Phuahtute. Aizawl: Hrangbana College, 1989.

Vanlalthlana, Rev. H. "Hla Phuah Thiam Upa Siamliana Chenkual Chanchin". Rengpui Ramthim Su Eng-tu, Krista Pasalthate. Aizawl. JSBA, 2011.

0 Ngaihdan:

Post a Comment

MUSIC

 
Design by Dustin Sampler